Περί Νεοελληνικών Σπουδών

Με αφορμή την κρίση που μαστίζει το τμήμα Νεοελληνικών και Βυζαντινών Σπουδών του King’s College στο πανεπιστήμιο του Λονδίνου, αλλά και τον χώρο των νεοελληνικών σπουδών στο εξωτερικό γενικότερα, ο συνάδελφος Δημήτρης Παπανικολάου σε μια πρόσφατη τοποθέτησή του στην εφημερίδα ΤΑ ΝΕΑ (http://www.tanea.gr/default.asp?pid=2&artid=4563148&ct=4) εντόπισε έναν από τους λόγους του προβλήματος καθώς και τους όρους για την επίλυσή του:

Είναι μάλλον τώρα η στιγμή που χρειάζεται να συζητηθεί σοβαρά η πολιτική και του ελληνικού κράτους σε αυτό το θέμα, αλλά και, κυρίως, της ιδιωτικής πρωτοβουλίας: ελληνικά ιδρύματα και ιδιώτες είναι από τους πιο σημαντικούς δωρητές μεγάλων ξένων πανεπιστημίων. Οι προσφορές τους (που σωστά κατευθύνονται σε ένα ευρύ φάσμα δραστηριοτήτων) πρέπει πλέον να γίνονται συγκροτημένα, με πρόβλεψη στρατηγική και διαπραγματευτική διάθεση. Και ο νοών νοείτω.

Πολύ σωστά. Και δεν θα μπορούσε να το θέσει κανείς πιο διπλωματικότερα. Δεν διανοείται υποστήριξη χωρίς αντίστοιχη παραγωγή ποιοτικού έργου. Να το πω και λαϊκά, καλοσωρίζοντας αυτό το απαραίτητο συμβόλαιο, το τζαμπατζέ τελείωσε.

Προκύπτει όμως ένα μεγαλύτερο θέμα. Πρέπει να περιορίζεται αυτή η (πραγματικά αναγκαία)  διαπραγμάτευση μόνο στο πλαίσιο των «μεγάλων ξένων πανεπιστημίων»; Για να σταθούμε στην περίπτωση της Αμερικής, μπορεί να αποδειχθεί άνετα ότι υπάρχουν νεοελληνικά προγράμματα πέρα από το Ivy League τα οποία αποτελούν υποδείγματα ερευνητικής απόδοσης. Με την ποιοτική τους παραγωγικότητα και θεωρητική εμβέλεια κοιτάζουν στα ίσια τα προνομιακά ιδρύματα (τα οποία όμως απολαμβάνουν τη μερίδα του λέοντος και σε μαμούθ κληροδοτήματα, και σε γενναιόδωρες δωρεές, και σε δημόσια προβολή). Είναι επομένως και αυτά σε θέση να διεκδικήσουν υποστήριξη, νόμιμα και με αξιώσεις. Ας μην ξεχνάμε ότι η δημιουργική πρωτοπορία και καινοτομία στα νεοελληνικά έχουν ακονιστεί με ιδιαίτερη επιδεξιότητα σε χώρους της περιφέρειας. Ας αφουγκραστούμε δε και τις περιπτώσεις προγραμμάτων με περιορισμένους πόρους, όπου τα διοικητικά καθήκοντα, η επένδυση σε διδασκαλία ποιότητας, ο αγώνας για ερευνητική παρουσία, και η συνεχής αναζήτηση χρηματοδότησης πνίγουν κυριολεκτικά το (περιορισμένο σε αριθμό) προσωπικό. Θα ισχυριζόταν κανείς ότι αυτού του είδους τα έγκυρα προγράμματα απαιτείται να βοηθηθούν πρωτίστως την εποχή της λιτότητας και των περικοπών. Χωρίς την πολυτέλεια κληροδοτημάτων, είναι αυτά τα κέντρα σπουδών που αισθάνονται την πίεση ασφυκτικά, βιώνοντας την έλλειψη διαπραγματευτικού κεφαλαίου. Πως να συνεχίσει απρόσκοπτα την έρευνα κανείς όταν τα νεοελληνικά είναι πολιορκούμενο είδος, και οι απαιτήσεις από τα πανεπιστήμια ολοένα και συρρικνώνουν τις ερευνητικές άδειες; Η ταξική διάσταση του θέματος είναι πασιφανής. Ο νοών νοείτω.

Οι νέες συνθήκες αναντίρρητα επιβάλλουν αυστηρή αυτοκριτική. Οι προκλήσεις είναι πολλαπλές και η σχετική συζήτηση έχει αρχίσει να τις εντοπίζει. Θα υπάρξει, φαντάζομαι, και περαιτέρω διάλογος. Η συγκυρία απαιτεί όμως να ονομάσει κανείς ένα από τα φαντάσματα που πλανιούνται γύρω από τον ζητούμενο αυτοέλεγχο: την παρασιτική παρουσία ορισμένων ακαδημαϊκών στον χώρο των νεοελληνικών σπουδών.

Για να μην υπάρξει η παραμικρή παρεξήγηση: Δεν υπάρχει απολύτως ουδεμία αμφιβολλία ότι στις νεοελληνικές σπουδές στις Ηνωμένες Πολιτείες, το πεδίο το οποίο γνωρίζω από πρώτο χέρι, λειτουργούν σήμερα ακαδημαϊκοί οι οποίοι τα δίνουν όλα για την προώθηση του κλάδου μας. Η μάχη είναι σκληρή, συχνά άνιση, και διαδραματίζεται σε πολλαπλά επίπεδα. Για να διεκπεραιώσει κανείς με επιτυχία και την έρευνα, και την διδασκαλία, και τα διοικητικά φτύνει, χωρίς υπερβολή, αίμα (και το στρίμωγμα μόλις έχει αρχίσει…). Και πάρα πολλοί όχι απλώς επιτυγχάνουν, αλλά διακρίνονται κιόλας. Ένας ολόκληρος κόσμος νεοελληνιστών μοχθεί σκληρά, συχνά κάτω από αντίξοες συνθήκες, καθημερινά, και με τεράστιες θυσίες.

Αλλά ας μη κρυβόμαστε πίσω από το δάχτυλό μας, υπάρχει και η άλλη όψη του νομίσματος, αυτό που αποκαλώ «παρόντες απόντες». Αναφέρομαι σε κάποιους πανεπιστημιακούς που κάπως πως έχουν προσκολληθεί με διάφορες ιδιότητες σε προγράμματα νεοελληνικών και οι οποίοι είτε απέχουν εντελώς από το δημόσιο ερευνητικό διάλογο, είτε δημοσιεύουν αραιά και που, είτε ακόμα προσποιούνται συμμετοχή με άρπα κόλλα εργασίες και ανακοινώσεις. Με άλλα λόγια παραμένουν θεατές ή απλώς ζεσταίνουν τον πάγκο, αμέτοχοι αναπληρωματικοί στον αγώνα που διεξάγεται μπροστά στα μάτια τους. Το καταστροφικό επακόλουθο σε όλη αυτήν την ιστορία είναι ότι αυτοί οι παρόντες απόντες και πολύτιμους πόρους απομυζούν και σημαντικά ερευνητικά κονδύλια απορροφούν. Τρέφοντας την μεσοαστική ευδαιμονία τους παρασιτικά, σε βάρος των νεοελληνικών σπουδών, αποτελούν τον αδύναμο κρίκο στο ρόστερ της ομάδας. Το τζαμπατζέ λοιπόν πρέπει να αποκλειστεί και σε αυτόν το τομέα ώστε να αρχίσει η απαιτούμενη ανανέωση το γρηγορότερο. Δεν μπορεί να θέλει να νικήσει κάποιος στο Old Trafford και να συμπεριλάβει στην αποστολή του τους απροπόνητους, έστω και για εφεδρείες.

Τα πολλά λόγια είνα φτώχεια. Θα φύγουν τα καλύτερά μας χρόνια παράγοντας γνώση ή στα θερινά τα σινεμά; Δεν γράφονται σοβαρές εργασίες με το καλαμάκι του φραππέ ή το καλαμάρι της ταβέρνας.