Sunday, October 3, 2010

Ελληνοαμερικανικές Διαδρομές

Σε μια πρόσφατη ακαδημαϊκή μου εργασία έθεσα την ανάγκη για έναν ριζικό επαναπροσανατολισμό των Νεοελληνικών Σπουδών ώστε το εν λόγω ερευνητικό πεδίο να αρχίζει να συμπεριλαμβάνει, επιτέλους, και τις διασπορικές και διεθνικές εκφράσεις των Ελλήνων.

Μια σειρά εξελίξεων καθιστά αυτήν την αλλαγή πλεύσης επιτακτική. Από τη μια πλευρά παρατηρείται το άνοιγμα της Ελλάδας προς την διασπορά, ωθούμενο μεταξύ άλλων και από την αξιολόγηση της τελευταίας σαν ένα πολιτικό, οικονομικό, και πολιτιστικό κεφάλαιο. Ελληνικοί θεσμοί και πληθυσμοί εκτός συνόρων, από την άλλη πλευρά, πυκνώνουν τις επαφές και ενδιαφέρον τους προς την Ελλάδα. Μέσα στα πλαίσια της παγκοσμιοποίησης αυτές οι αμφίδρομες πορείες απαιτούν και μια νέα χαρτογράφηση του παγκόσμιου Ελληνισμού όπως επίσης και του Ελληνοαμερικανικού τοπίου ειδικότερα.

Η χαρτογράφηση του Ελληνοαμερικανικού σε αυτά τα πλαίσια είναι φυσικά μια τεράστια πρόκληση λόγω της πολυπλοκότητάς του. Δεν μιλάμε εδώ μόνο για το πώς η Αμερικανική κοινωνία διαμόρφωσε διάφορες πτυχές των Ελληνοαμερικανών αλλά επίσης και πώς ποικίλες διαδρομές ανθρώπων, ιδεών, πολιτιστικών προϊόντων, και αντικειμένων μεταξύ Ελλάδος και Αμερικής συντέλεσε στην διαμόρφωση ταυτοτήτων και από τις δύο πλευρές του Ατλαντικού.

Θα ήθελα να σταθώ εδώ σε δύο τέτοιες διαδρομές. Η πρώτη είναι πλέον ένα πασιφανές γεγονός, και έχει σχολιασθεί ιδιαίτερα στην Ελλάδα. Η «επιστροφή» λογοτεχνών και καλλιτεχνών στην χώρα των προγόνων τους με τον οποίον και ασχολούνται στο έργο τους, ή και μόνο οι διεθνείς επιτυχίες τους συζητιούνται πλέον συχνότατα. Άρθρα και αναλύσεις για τους Βάρδαλος, Πελεκάνος, και Ευγενίδης, για παράδειγμα, αποτελούν πλέον κοινό τόπο στον Ελληνικό τύπο. Αν εδώ προσθέσουμε και τα πλήθη των νέων παιδιών δεύτερης και τρίτης γενιάς που επισκέπτονται την Ελλάδα για σπουδές σε θερινά προγράμματα, συνδυάζοντας πολλές φορές την επίσκεψη στη Μύκονο με την επιστροφή στο χωριό του παππού τότε μιλάμε για ένα φαινόμενο εξαιρετικής πυκνότητας το οποίο και έχουν εντοπίσει τα ραντάρ σχολιαστών και ερευνητών της Ελληνικής κοινωνίας.

Η δεύτερη διαδρομή στην οποία θα ήθελα να αναφερθώ σχολιάζεται, προς το παρόν, ελάχιστα. Αναφέρομαι στην διακίνηση μιας ευρείας γκάμας επαγγελματιών των γραμμάτων και των τεχνών από την Ελλάδα προς την Αμερική, με συγκεκριμένο σκοπό να καταγράψουν και να ερευνήσουν τους Ελληνοαμερικανούς. Δημοσιογράφοι, φωτογράφοι, ακαδημαϊκοί, και ντοκιμαντερίστες, μεταξύ άλλων, αφήνουν προσωρινά την βάση τους στην Ελλάδα για να επισκεφθούν αρχεία, μουσεία, εθνοτικές κοινότητες, και προγράμματα Ελληνικών σπουδών. Συνομιλούν με ακαδημαϊκούς και ερευνητές, συλλέγουν συνεντεύξεις, και καταγράφουν με διάφορους τρόπους αυτό που τους ενδιαφέρει. Επωφελούνται συχνά από επιχορηγήσεις, τόσο από την Ελλάδα όσο και από την Ευρωπαϊκή Ένωση, και παράγουν έργο το οποίο απευθύνεται σε Ελληνόφωνο καθώς ενίοτε και Αγγλόφωνο κοινό.

Ας σημειωθεί ότι αυτοί οι Έλληνες μεταφραστές του Ελληνοαμερικανικού αποτελούν την πιο πρόσφατη έκφραση ενός πολυσχιδούς ιστορικού φαινομένου το οποίο περιλαμβάνει τους Μαρία Οικονομίδου-Σαραντοπούλου στις αρχές του 20ου αιώνα, και μετέπειτα τους Μανώλη Τριανταφυλλίδη, Γιώργο Θεοτοκά και πολλούς άλλους. Η γενεολογία αυτών των διαδρομών θα άξιζε μιας συστηματικής μελέτης.

Το σημερινό φαινόμενο είναι βέβαια συνυφασμένο με μια επείγουσα ηθικο-πολιτική διάσταση. Όντας εν εξελίξει, πολλά εξαρτώνται από την στάση που θα υιοθετηθεί, κυρίως λόγω της καίριας θέσης αυτών των ερμηνευτών στην «βιομηχανία γνώσης». Ένα αρθράκι στην εφημερίδα, ένα «λαϊκό» βιβλίο, ένα ντοκιμαντέρ απολαμβάνουν μεγάλη πρόσβαση στο ευρύτερο κοινό, σίγουρα μεγαλύτερη από μια «πυκνή» πανεπιστημιακή μελέτη.

Είναι αναγκαίο επομένως να τεθούν οι εξής ερωτήσεις:

Οι επισκέπτες/μεταφραστές του Ελληνοαμερικανικού,

1) θα κάνουν τον κόπο να μελετήσουν υπάρχουσες ακαδημαϊκές εργασίες;

2) θα έχουν επαρκή γνώση το πως η Αμερικανική κοινωνία προσεγγίζει το εθνοτικό;

3) θα εξερευνήσουν μη πεπατημένα μονοπάτια;

4) με ποιούς θα συνδιαλεχθούν (και ποιούς θα αγνοήσουν) στην προσπάθειά τους, και γιατί;

5) θα χρησιμοποιήσουν υπεύθυνα τον χρόνο τους για τον σκοπό για τον οποίο επιδοτήθηκαν;

Να το θέσω διαφορετικά:

Θα εκπονηθεί έργο στο οποίο ο παραγωγός θα επενδύσει μεράκι, γνώση, και κριτική σκέψη ή θα γίνουν άρπα κόλα συλλογές στοιχείων;

Θα γίνουν προσπάθειες να φανεί αυτό που έχει περιθωριοποιηθεί και στιγματιστεί ή θα χαϊδευτούν ηγεμονικά αυτιά;

Θα υπάρξουν ουσιαστικές παρεμβάσεις ή θα υπερισχύσει ο καριερισμός;

No comments:

Post a Comment