15th Annual Pallas Lecture: Speaking Greek at the American University Over the Last Two Centuries (2017)

Context: University of Michigan Lecture Series

Scope: "Celebrating the continuous presence of Greek as a language and a subject of learning on the Michigan campus since 1817 offers an opportunity to reflect on the meaning of "Greek." A host of questions arises: What do Ancient and Modern Greek studies have to say to each other? What kind of conversation have Modern Greek studies–where Modern Greek is spoken–and Classics–where Ancient Greek is read–been carrying on over the last couple of centuries? What tensions, silences, and mutualities have defined this relationship? The lecture traces the history of this relationship, and focuses on ways in which academic multiculturalism has fostered intellectual exchange among scholars of Ancient and Modern Greek. It discusses institutions, scholars, films, fiction, and poetry that bring Classics into conversation with Modern Greek Studies, and develops its own word play on this relationship. It concludes by proposing a framework for future collaboration between the two academic fields: cultivation of a particular ethos of citizenship among students and the wider public" (narrative by the host institution)

Abstract: What do ancient and Modern Greek studies have to say to each other? What kind of conversation have Modern Greek studies–where Modern Greek is spoken–and Classics–where ancient Greek is read–been carrying on over the last couple centuries? What tensions, silences, and mutualities have defined this relationship? This talk traces several aspects of the history of this relationship, and focuses on ways in which academic multiculturalism has fostered intellectual exchange among scholars of ancient and Modern Greek. It discusses institutions, scholars, films, fiction, and poetry that bring Classics into conversation with Modern Greek studies, and develops its own word play on this relationship. It concludes by proposing a framework for future collaboration between the two academic fields: cultivation of a particular ethos of citizenship among students and the wider public. 

Opening paragraphs: I will be speaking today about speaking Greek at the American University. I do not, for a moment, take this opportunity for granted. Speaking about Greek, particularly ancient Greek in relation to Modern Greek, is not always an available option in the academy. I must, therefore, place my speaking in relation to the wider context that enables it. The fact that I am able to speak Greek in the academy stems from the immense labor of scholars who have founded Modern Greek programs in this country. But I do not also forget the support for Greek by those outside the university, such as the Greek American community and philhellenes whose financial support promotes the academic presence of Modern Greek. 

This very lecture is possible because of Dimitri Pallas, Founder and President of the Foundation for Modern Greek studies, and Irmgard Pallas, a philhellene. I extend my deep appreciation to the donors and the Foundation. I am neither a classicist, nor a linguist. How do I enter the terrain of speaking Greek over a span of two centuries? My training is in cultural studies. I am interested in the question of knowledge; who produces it and for what purpose. I have devoted my 2 professional life, for example, around a key question: how do we get to know Greek Americans? Who represents Greek identity in the United States, how, and for what purpose? This interest helps me focus. Ancient Greek and Modern Greek studies, two fields of knowledge: What defines their relationship in the American academy?

To read the talk see here: https://lsa.umich.edu/content/dam/modgreek-assets/modgreek-docs/2017PallasLecture.pdf

To watch, the lecture, https://vimeo.com/221459248

The lecture incorporates bilingual poetry, and features analysis of the film City Hall (1996), Jeffrey Eugenides's novel Middlesex, and Harry Mark Petrakis's short story Pericles on 31st Street. 

January 26, 2017

Why Support Greek American Archives?

The recent interview that Meletios Pouliopoulos, founder of the non-profit organization Greek Cultural Resources, gave to professor Petros Vamvakas raises urgent questions about the present and future of non-endowed initiatives to curate, develop, and digitize Greek American archives.

The mission of the Greek Cultural Resources "is to obtain, document, preserve, archive, promote, and provide access to recordings of Greek music and relevant traditions, as well as related publications, manuscripts, images, interviews, and film/video footage for the benefit of musicians, folk dance troupes, teaching institutions, scholars, performers, collectors, and the general public.​"

The digitization of the Hellenic Chronicle has also been part of Pouliopoulos's archival activism.

A major thread in the interview was about the value of archiving and digitizing Greek American material. Why should the public care? What good does a professional archive do, and how does it contribute to the cultural vitality of Greek America?

Without a (rich, professionally curated [RPC]––and therefore institutionally endowed), archive, we obviously lose (throw away literally) substantial material and knowledge associated with our history and heritage. The loss makes us less, resulting to cultural impoverishment. For the following reasons (among others):

• Without an RPC archive we fail to recognize substantive aspects of Greek American history; without it, it is impossible to understand those before us, and appreciate their experiences, toil, and accomplishments.

• Without an RPC archive there can be no substantial historical scholarship.

• Without an RPC archive there will be no material for the making of documentaries, films, and books about Greek America.

• Without an RPC and the cultural work it makes possible (scholarship, documentaries, films, etc.), future generations cannot see the place of their families, ethnic history and culture in connection to the American fabric.

• Without an RPC archive we are bound to keep compromising historical memory in exchange for sentimental memories.

Greek American RPC archives are not a luxury, but an urgent necessity.

We need not only donations (which are invaluable), but endowments to institutionalize and support archives in perpetuity. Some Greek Americans, and more recent Greek Canadians, have recognized the value in this investment.

Let us act now, and keep building on this legacy! We owe it to our parents, grandparents the next generation as well as the broader public.

Yiorgos Anagnostou

July 26-27.

The Helen Zeese Papanikolas Papers (1954-2009): Entering a Greek/American Archive

July 11, 2022. 

J. Willard Marriott Library, University of Utah 

I enter prepared. Thanks to information on the web, I am already familiar with the topics for each box. I have reserved boxes 2, 8, and 9, enough, I presume, for a day’s work in the archive. I can still order additional ones on site, if needed. [indeed, I end up also requesting boxes 10 and 11] 

Box 8, folder 8, is a priority, the main purpose for visiting the collection. The description reads, 

“Louis Tikas and the Ludlow [CO] Massacre 

 Documents relating to Louis Tikas and the Ludlow Massacre 1900-1914; 

Scholarship, correspondence, news clipping 1953-2001.”

I have a particular interest in box 2, folder 4, for its eye-witness accounts of Ku Klux Klan anti-immigrant activities, a topic in a talk I will be giving later this year. 

Box 9, folder 12 (Greek-Americans in the Southern States) will also take me to “family narrative of Ku Lux Klan attack on Greek immigrant family in West Virginia, circa 1910.” 

*** 

I enter the Special Collections at the University of Utah’s J. Willard Marriott Library, sharply at 10:00 a.m., the opening time. I introduce myself and register, the boxes, neatly stacked, waiting. 

The Helen Zeese Papanikolas papers! The anticipation for opening the archive of a researcher whose published work I know intimately overflows, spills excitement. It spells eagerness, earnestness seizes me, as I am about to see and touch material from more than a century ago. In archives, I have read, researchers are “feeling things,” they “can experience an intensely close, even physical connection to past lives.” Archives lessen distances across time. 

Folder-after-folder I enter the world of Helen Papanikolas’ (1917-2004) work, and the world of the archive enters me. The sense of recognition is overwhelming. Familiar names (Louis Tikas), places (immigrant kafeneia), issues (labor conflict), events (the 1909 anti-Greek riot in south Omaha, the Ludlow Massacre in 1914), authors (E.D. Karampetsos), organizations (GAPA, Daughters of Penelope), transport me to an immigrant––Greek/American––cultural geography I have been navigating for years. 

But the scale of this landscape is ungraspable in its expansiveness, even after a life’s work striving to imagine its multifaceted contours. The power of the archive, its bits and pieces capable of opening up the viewer to the vastness of an era. 

Newspaper clips, brochures, pamphlets, photographs, articles, monographs, conference papers, self-published books, dissertations, oral history transcripts, theatrical plays, musical sheets, even restaurant menus. 

Collected with care (certainly), passion (I imagine), methodical consistency; the dedication (no doubt) of a meticulous scholar. This is a Greek/American world of words and images that form an organic part of my own intellectual biography too. Moved, I feel a visceral sense of belonging to this world. A deep recognition of being part of a larger research community across time. 

The archive, of course, takes me to unexplored landscapes and unfamiliar places. Unknown facts, unexpected documents, unpublished papers, unrecognized truths, unasked questions, unachieved immigrant lives, harshly terminated. Invaluable archival gems. 

The immense labor that precedes published work unfolds, document-after-document. It is there to see in countless documents, notes, remarks. It becomes tangible almost, the toil of a researcher; bridging the past and the present, bringing me closer to Helen’s practices of collecting. I feel the archives’ vastness as it beckons me to reach its nooks and crannies. There is something physical in its power to carry me further, deeper. The papers put a spell on me––an “archive fever”––they fuel the yearning for learning, the desire to devour its materiality. 

I resist this impulse––I only have two days of research available. I turn into practical management. I prioritize, I take notes selectively. I take photos, a lot of them. Certain colleagues come to mind when I come across material relevant to their research. I make a mental note to let them know. 

I register material that I would like to look closer, in a future visit (Helen Zeese Papanikolas Papers, MS 0471): 

• Steven G. Economou’s (1922-2007) Greeknglish: An Illustrated Lexicon, which I marvel, is on the top of my list. (Box 8, folder 1)

• Oh, GAPA’s national anthem! (Box 10)

• An unpublished monograph by Thalia Cheronis Selz (Greek-Americans in the Visual Arts), is a must. (Box 10, folder 2)

• “The Brooklis in Athens, A One Act Hilarious Comedy” by Mimis Dimitriou (James Demetrius) … (Box 11, folder 4)

I look at my watch, 2:30 p.m. already! Moments of exhilarating discoveries compress time, as I traverse across time. The archive feeds the hunger for more. I skip lunch.

I use the remaining time taking notes, I share some here:

• On Greeknglish and translanguaging: An immigrant refers to a labor strike as “strikey”

[Ο Τίκας ήταν ένας από τους εργάτες] «που έκανε προτεsting» (Letter by Petter Louos [Louloudakis] to the editor of the Cretan magazine, Nov. 2, 1973; Zeese Papanikolas makes a note of these linguistic occurrences in his translation of the letter in English). (MS 0471, Box 8, folder 8)

• Labor exploitation – A Western Federation of Miners (Bingham, County) representative’s letter to the Ambassador of Turkey in Washington, D.C. (May 17, 1912), urging him to take action to end the exploitation of his Cretan subjects from the Greek labor agent Leonidas Skliris:

The letter “calls [the Ambassador’s] attention to a deplorable state of affairs in this state [unintelligible] rein several hundred of Your Majesty’s subjects – Cretian [sic] – are held in semi slavery by one L. G. Skiliris [sic], a Greek [labor] agent residing in Salt Lake City,” calling the ambassador to conduct “a secret investigation” and subsequently take steps “at once” “to put a stop to the terrible state of affairs that exist here.” (MS 0471, Box 8, folder 6) •

• Sociologist’s Charles Moskos self-ascription: “‘My ethnic identity is much more Byzantine- Ottoman-modern Greek and Greek American,” he claims. ‘Spanakopita to me is as important as the Parthenon’” (“Moskos: A Friend of the Grant,” National Herald [?], “before Nov. 7, 2000,” “Incomplete”

Period. Time is up, the office is closing. 

Lost in the worlds of the archive, blurring past and present, I forget my glasses (truly) at my desk. No doubt now, I will be visiting the next day to restore my vision. 

*** 

Postscript 

               “If the experience of archives can help us hear voices 

                    from the past, it can also prompt many new voices today.”

The archive assaults cultural mythologies. In official documents (applications for pensions for instance), newspapers, oral histories, and reminiscences one hears echoes of immigrant voices––spending one’s entire life in coal mining jobs; or boiling in resentment toward ungrateful relatives in the patridha. Immigrants who rarely visited their villages (poverty you see; the need to keep the family business going; strife with relatives, alienation; the Depression; wars), if ever. 

The archive prompts reflection on broader cultural orientations. Its significant holdings on the topic of “customs and traditions” in Utah, in the 1970s, are largely connected with interviews that students in the course “Peoples of Utah” (taught by Helen Papanikolas in 1977 and 1979) conducted with immigrants or their children residing in Utah. 

This directs me to think of the place of immigrant customs and traditions in connection to nascent U.S. multiculturalism. Traditions were the major staple in early ethnic festivals (food and dance) and were displayed (artifacts) in the same spaces in specially configured “village rooms” simulating immigrant origins. They were performed in folk music festivals. They were the subject of articles in scholarly and general interest journals. Later, in the 1980s and beyond, customs and traditions were displayed in museums, and some became entrenched as markers of ethnic identity. In the 1970s, customs and traditions offered a readily available resources for ethnic communities to showcase their particularity, while introducing and explaining the group to the broader public. The archive helps me understand the emphasis on customs and traditions in the Hellenic Cultural Museum of America in Salt Lake City, a place I had visited a couple of days earlier. Local high schools organize field trips to the museum, and the community’s festival visitors enjoy access to it. 

A thread in the archive still follows me, in fact, haunts me. It is Helen Papanikolas’ earnest quest in the early 1970s to collect information about the labor leader Louis Tikas, murdered on April 20, 1914. In her letters to senators, librarians, and the ads she placed in the Cretan American press I hear the urgency of her voice seeking any lead, any trace about this forgotten person’s life. In her efforts, I witness the ethnohistorian’s pressing search for a taboo subject, a silenced subject at the time. Her search yields a precious little, it is more dead ends, one after another. I try to imagine the scale of her frustration. 

In an interview Helen gave to Peter C. Chronis of the Denver Post [no date; circa 1970s], I can hear the resignation in her voice, but also register her call for cultural activism, her call for agency as a result. I find it necessary to cite the following long passage from Chronis’ article, entitled “Holding on to a heritage,” for context: 

"… material on Greek immigrants in the Western History of Collection of the Denver Public Library is scarce. There are some openly bigoted newspaper clippings, from the early 1900s; and a 1969 thesis on the unassimilated coffee-house Greeks [by George James Patterson] filed away from public view (A 1914 Denver post article decrying Tikas’ murder isn’t in the Ludlow file, but a xenophobic diatribe from the Trinidad Chronicle-News is.)

The pickings are slim at the Colorado State Historical Society library.
…

Helen Z. Papanikolas said she’s found little material about Greek immigrants in other states’ libraries. 'We have to write our own histories,' she said, 'and see that historical societies get our memorabilia.”'"(MS 0471, Box 8, folder 8)

This question presses itself. And now, who will be documenting Utah’s Greek/American voices? In Salt Lake City, Price, and other small towns? Who will be listening Greek/American voices in New Mexico, and Oklahoma? Who will be documenting historical and cultural material, and keep placing them in state and national institutions? Who will be “prompt[ing] [the] many new voices today”? 

Helen’s archive looks us squarely in the eye. 

What do we owe to it? 

Yiorgos Anagnostou

July 14-19, 2022

Acknowledgements: I thank the staff at the J. Willard Marriott Library, University of Utah for their extraordinary assistance and courtesy. 

Citations 

Helen Zeese Papanikolas papers, MS 0471, Special Collections and Archives. University of Utah, J. Willard Marriott Library. Salt Lake City, Utah. 

Περί της Θεσμικής Ενδυνάμωσης των Σπουδών Διασποράς στο Ελληνικό Πανεπιστήμιο

Ομιλία στους μεταπτυχιακούς φοιτητές στην ημερίδα «Αφηγήσεις για τη μετανάστευση και και την διασπορά. Από την ιστορία στη μουσειολογική εφαρμογή»

Στα πλαίσια του μαθήματος Εφαρμοσμένη Μουσειολογία, 15 Ιουνίου 2022. Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών, Μουσειολογία-Διαχείρηση Πολιτισμού

Ξεκινώ την παρουσίασή μου σήμερα με την εξής βασική απορία. Για ποιο λόγο η Ελλάδα, μία χώρα που είναι συνδεδεμένη με μια από τις πιο δυναμικές ευρωπαϊκές ιστορίες μετανάστευσης και διασποράς στον εικοστό αιώνα, δεν έχει δημιουργήσει ένα μουσείο με σκοπό να αναδείξει τις πολύπλευρες πτυχές αυτού του φαινομένου; Για ποιο λόγο δεν υπάρχει ένα θεσμικό πλαίσιο στο Ελληνικό πανεπιστήμιο –τμήματα ή κέντρα σπουδών– που να προωθεί την μελέτη του; 

Στην προσπάθειά μας να καλλιεργήσουμε την μελέτη της ελληνικής μετανάστευσης και διασποράς στην χώρα, αυτή η ερώτηση πρέπει να τεθεί επειγόντως. 

Στόχος μου σήμερα είναι να μοιραστώ μαζί σας μερικές σκέψεις και να προτείνω θέσεις για την ενδυνάμωση των σπουδών διασποράς στο ελληνικό πανεπιστήμιο, καθώς και σε θεσμούς, όπως τα μουσεία. Θα αναφερθώ κυρίως σε ελληνοαμερικανικά παραδείγματα. Αφετηρία μου είναι η θέση ότι η νεότερη ελληνική διασπορά παρουσιάζει τεράστιο ερευνητικό και μουσειολογικό ενδιαφέρον. Θα μπορούσαμε να φανταστούμε μια πληθώρα εκθέσεων σε ένα πιθανολογούμενο μουσείο της ελληνικής μετανάστευσης και διασποράς. 

Μερικοί από τους τόπους ενός τέτοιου μουσείου θα ήταν οι εξής: 

    • Η αναπαράσταση της Ελλάδας στα εθνοτικά φεστιβάλ
    • Η κουλτούρα του φαγητού στον ιδιωτικό και δημόσιο χώρο
    • Η κατασκευή της παράδοσης σε πόστερ, ενδυμασίες και

      χορούς
    • Η αρχαιολογία της ξενιτιάς
    • Επιστολές ξενιτεμένων
    • Θέατρο στην diaspora
    • Η διασπορά στο τραγούδι, πέρα από τον λόγο της ξενιτιάς
    • Περιθωριοποιημένες ταυτότητες
    • Σχέσεις με την Ελλάδα
    • Αναπαραστάσεις της διασποράς στον κινηματογράφο
    • Λογοτεχνία και ταυτότητα
    • Νέες ταυτότητες στην διασπορά

Μπορούμε να φανταστούμε την μεγάλη σημασία αυτών των ειδών αναπαράστασης: αφορούν τον εμπλουτισμό της προσωπικής και συλλογικής σφαίρας στην ελληνική κοινωνία· τον στοχασμό σε θέματα συνάντησης του ελληνικού πολιτισμού με κυρίαρχες κουλτούρες έξω από τα σύνορα· την κατανόηση πτυχών της διασποράς πέρα από στερεότυπα. 

Και όμως, παρά την γνωστική του αξία αυτό το πεδίο έχει παραμεληθεί θεσμικά σε μεγάλο βαθμό. Το ενδιαφέρον των πανεπιστημίων –και στην Αμερική και στην Ελλάδα– είναι αντίστροφα δυσανάλογο με τις πλούσιες ερευνητικές προοπτικές του. Είναι κρίσιμο, λοιπόν, να αναρωτηθούμε τους λόγους αυτής της περιθωριοποίησης. 

Όσον αφορά την περίπτωση της Αμερικής, έχω απαντήσει σε σχετικές δημοσιεύσεις. 

Όσον αφορά την περίπτωση του Ελληνικού πανεπιστημίου, έχω περισσότερες ερωτήσεις παρά απαντήσεις. Η γενική μου εντύπωση είναι ότι πέρα από άτομα-μελετητές και κάποια προγράμματα που εστιάζονται στην διδασκαλία των ελληνικών ως γλώσσας κληρονομιάς, η διασπορά στην Αμερική, την Αυστραλία και την Δυτική Ευρώπη δεν διδάσκεται συστηματικά ως γνωστικό αντικείμενο. Δεν υπάρχει ένα τμήμα ή κέντρο που να παράγει συστηματικά γνώση για το αντικείμενο. Ως αποτέλεσμα δεν είμαστε σε θέση να κατανοήσουμε τις τεράστιες αλλαγές που συντελούνται σήμερα στην διασπορά. Δεν υπάρχουν τμήματα ανθρωπολογίας ή κοινωνιολογίας που να καλλιεργούν συστηματικά την μελέτη της διασποράς. Παρότι υπάρχει δικαίως μεγάλο ενδιαφέρον για το μεταναστευτικό φαινόμενο στην Ελλάδα, δεν παρατηρείται αντίστοιχο ενδιαφέρον για την διασπορά. Δεν υπάρχει μια έδρα για την σημερινή διασπορά ανάλογη, ας πούμε, με την έδρα των ποντιακών σπουδών που πρόσφατα ιδρύθηκε στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. 

Το αποτέλεσμα αυτής της περιθωριοποίησης ήταν καθοριστικό –έως και οδυνηρό– για αρκετούς νέους επιστήμονες που απέκτησαν διδακτορικά σε αυτό το γνωστικό πεδίο στα τέλη του 1990 και στις αρχές του 2000. Οι νέοι αυτοί επιστήμονες κατέφυγαν είτε στην υποαπασχόληση, ή στην μετανάστευση. 

Θα μπορούσα να φανταστώ ένα άρθρο, ακόμα και βιβλίο, για μια γενεαολογία των ελληνοαμερικανικών σπουδών στην Ελλάδα. Μια τέτοια μελέτη θα έθετε ερωτήματα όπως: α) γιατί νέοι αξιολογότατοι επιστήμονες την δεκαετία του 1990 στράφηκαν προς νέα ερευνητικά πεδία μετά το πρώτο τους «ελληνοαμερικανικό» βιβλίο; β) γιατί κάποιοι πυρήνες ελληνοαμερικανικών σπουδών δεν ανανεώθηκαν μετά την συνταξιοδότηση του εν ενεργεία καθηγητή; γ) γιατί το ελληνικό πανεπιστήμιο δεν επενδύει συστηματικά στην πανεπιστημιακή έρευνά της διασποράς του εικοστού αιώνα; δ) ποια είναι η θέση των επιστημόνων στις ανθρωπιστικές και κοινωνικές επιστήμες όσον αφορά την θεσμοθέτηση των διασπορικών σπουδών στο ελληνικό πανεπιστήμιο; Οι απαντήσεις σε αυτές τις ερωτήσεις θα βοηθούσαν στην προσπάθειά μας να θεσμοθετήσουμε αυτό το ερευνητικό πεδίο. 

Σε αυτήν την παρουσίαση θα ήθελα να μοιραστώ μαζί σας κάποιες θέσεις που έχουν αποκρυσταλλωθεί μετά από μια εικοσαετία εντρύφησης μου στις ελληνοαμερικανικές σπουδές στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής. 

Θα ήθελα να επισημάνω συγκεκριμένες ιστορικές καταστάσεις που πιθανόν να χρησιμεύσουν στον στόχο μας, δηλαδή την θεσμική ενδυνάμωση των διασπορικών σπουδών, αλλά και να εκφράσω προσωπικές σκέψεις και επιθυμίες πάνω στο ζήτημα. 

Το πρώτο θέμα είναι η σημαντική συνεισφορά της πρώτης γενιάς ελληνοαμερικανών σε καταγωγή ερευνητών στο γνωστικό πεδίο, και η ηθική μας υποχρέωση να συνεχίσουμε τις προσπάθειες τους. Η ιστορία των ελληνοαμερικανικών σπουδών μας δείχνει τον ερευνητικό πλούτο του πεδίου, χάρη στην συνεισφορά έστω και λίγων αφοσιωμένων ερευνητών. Υπάρχουν παραδείγματα ανθρώπων που έχουν επιδείξει ένα αδιάκοπο ήθος ερευνητικής αφοσίωσης και οι οποίοι μου έδωσαν τα κίνητρα και μου γέννησαν την υποχρέωση να δράσω ώστε να συνεχιστεί το έργο τους. 

Η δεύτερη κατάσταση στην οποία θα ήθελα να εστιάσω σχετίζεται με τον ρόλο των κοινωνικών και πολιτικών συνθηκών στην ανάπτυξη ενός γνωστικού αντικειμένου όπως η ελληνοαμερικανική διασπορά. Αφοσιωμένοι ερευνητές δεν αρκούν για την ανάπτυξη του πεδίου. Απαραίτητη είναι και η θεσμική υποστήριξη, η οποία πολύ συχνά είναι συνδεδεμένη με τα κοινωνικά συμφραζόμενα. Οι ελληνοαμερικανικές σπουδές κατά την διάρκεια της δεκαετίας του 1970 και 1980 ενδυναμώθηκαν λόγω της εστίασης της αμερικανικής κοινωνίας και του πανεπιστημίου στην μετανάστευση, στις εθνοτικές ρίζες, στην ιστορία των καθημερινών ανθρώπων και των περιθωριοποιημένων ομάδων, όπως των μεταναστών εργατών και εργατριών· δεν είναι τυχαίο ότι την εποχή αυτή η ιστορία της εργατικής τάξης και των γυναικών, καθώς και η αυτοβιογραφία γνώρισαν πολύ μεγάλη άνθηση στο Αμερικανικό πανεπιστήμιο. 

Σήμερα, το κοινωνικό και πολιτικό ενδιαφέρον για την διασπορά αυξάνεται σε διάφορα επίπεδα, γεγονός το οποίο θα μπορούσε να οδηγήσει στην ενδυνάμωση του πεδίου. 

Εντοπίζω τουλάχιστον τρεις τάσεις: 

Η πρώτη αφορά το ενδιαφέρον της Ελληνικής πολιτείας. Η οικονομική κρίση απέδειξε ακόμη μια φορά πόσο πολύτιμο οικονομικό και πολιτισμικό κεφάλαιο αποτελεί η διασπορά για την Ελλάδα. 

Η δεύτερη τάση είναι το ενδιαφέρον ορισμένων κοινωνικών ομάδων της διασποράς για τις ρίζες τους και την οικογενειακή τους ιστορία, το οποίο στρέφει την προσοχή του κοινού προς τις επιστημονικές μελέτες. Ένα παράδειγμα είναι η ενασχόληση των ενήλικων πλέον υιοθετημένων παιδιών με τον εντοπισμό των βιολογικών τους γονιών. Σε αυτήν την περίπτωση παρατηρούμε την συνάρθρωση της επιστημονικής έρευνας με ένα ζήτημα που ενεργοποιεί μια κοινωνική ομάδα, όπως χαρακτηριστικά αναφέρει η Gonda Van Steen στο βιβλίο της, το οποίο έθεσε τις πολιτικές και κοινωνικές διαστάσεις των επιδιώξεων αυτής της ομάδας. Το βιβλίο μεταφράστηκε στα ελληνικά και έχει προβληθεί ευρέως από τον ελληνικό τύπο. Έτσι, μέσα από αυτό το παράδειγμα παρατηρούμε πώς ένα ελληνοαμερικανικό θέμα με μεγάλη απήχηση στην ιστορία της Ελλάδας δημιουργεί πυκνό δημόσιο λόγο και υπογραμμίζει την σημασία της πανεπιστημιακής έρευνας και μουσειακής αναπαράστασης της διασποράς. 

Επιπλέον, στα πλαίσια της ευρύτερης τάσης των ελληνοαμερικανών να αναζητήσουν τις ρίζες τους, έχει στηθεί ένα οικονομικό, κοινωνικό, και πολιτισμικό δίκτυο που περιλαμβάνει τη δημιουργία σχετικής ομάδας στο facebook, ταξίδια στην Ελλάδα, έρευνα σε τοπικά αρχεία, πρωτοβουλίες για την ψηφοποίησή τους, καθώς και ενδιαφέρον για την ιστορία της μετανάστευσης. Ιστορικοί προσκαλούνται να προσφέρουν webinars, και κάποιοι προσφέρουν consulting services στους ενδιαφερόμενους έναντι αμοιβής. Διαμορφώνεται έτσι ένα διεθνικό δίκτυο με διάφορες πολιτισμικές και οικονομικές εκφάνσεις, που επίσης προκαλεί το ερευνητικό μας ενδιαφέρον. 

Ένα ερώτημα που προκύπτει από την παραπάνω διαδικασία έχει να κάνει με τους τρόπους που οι ελληνοαμερικανοί εκφράζουν την σχέση τους με την Ελλάδα, τους τρόπους που οι συμπεριφορές τους διαμορφώνουν τις τοπικές κοινωνίες, και τον αντίκτυπο αυτών των συμπεριφορών στην δημόσια σφαίρα. Η διαμόρφωση της ελληνικής επαρχίας αλλά και η εισαγωγή πολιτισμικών πρακτικών και τεχνογνωσίας από ελληνοαμερικανούς είναι εγγενές θέμα του ελληνοαμερικανικού διασπορικού φαινομένου και συνεχίζει μέχρι και σήμερα να αποκτά νέες μορφές έκφρασης. Αυτό το φαινόμενο θα μπορούσε να αποτελέσει ένα βασικό επιχείρημα για την δημιουργία πανεπιστημιακών θέσεων για την διασπορά. 

Στο σημείο αυτό θα ήθελα να κάνω μια σημαντική επισήμανση. Μέρος της προβληματικής της ενδυνάμωσης των σπουδών διασποράς οφείλει να είναι και η αναγνώριση των πιθανών προκλήσεων που θα συναντήσουμε στην πορεία μας. Αφετηρία μου είναι μια συγκεκριμένη θέση όσον αφορά την πανεπιστημιακή πρακτική: θεωρώ ότι οφείλει να υπάρχει μια κριτική διάσταση στην έρευνα. Κατά τη γνώμη μου, η πολιτική και ηθική υποχρέωση του πανεπιστημιακού λόγου δεν είναι μόνο η περιγραφική κατανόηση κοινωνικών και ιστορικών καταστάσεων, αλλά ο εντοπισμός των πολιτισμικών ιεραρχιών και αποκλεισμών που δημιουργούν τα υπό ανάλυση γεγονότα ή κείμενα, όπως και η θαρραλέα διατύπωση των κοινωνικών αδικιών. Να το θέσω αλλιώς, η γνώση που παράγουμε για ένα ζήτημα πρέπει να ιδωθεί σε σχέση με τις εξουσίες που το πλαισιώνουν. 

Αυτή η κριτική γνώση που παράγουμε ως ακαδημαϊκοί είναι πιστεύω η μεγαλύτερη προσφορά μας στον δημόσιο λόγο: εντοπίζουμε δύσκολες αλήθειες, οι οποίες στην περίπτωση της διασποράς σχετίζονται με την ιστορικοποίησή της. Με αυτόν τον τρόπο συμβάλλουμε στην πολιτισμική δημοκρατία. 

Επαναλαμβάνω, λοιπόν, πως είναι σημαντικό σκεφθούμε την γνώση που παράγουμε μέσα σε πλέγματα εξουσιών. Από την στιγμή που το κάνουμε, θα πρέπει να είμαστε έτοιμοι να αγωνιστούμε για τις ιδέες μας. 

Να αναφέρω ένα παράδειγμα από την ιστορία των ελληνοαμερικανικών σπουδών. Την δεκαετία του 1970 εκφράστηκε ένα πρωτοποριακό όραμα για τους στόχους αυτών των σπουδών. Το κάλεσμα έθετε την ελληνοαμερικανική εμπειρία σε δυο πλαίσια ταυτόχρονα, τόσο εθνοτικά όσο και διασπορικά, μια διπλoεστιακή προοπτική, όπως απαιτείται για κάθε διασπορικό μόρφωμα. Ήταν ένα έντονα πολιτικοποιημένο κάλεσμα, το οποίο μεταξύ άλλων επιζητούσε να καλλιεργήσει την αλληλεγγύη των ελληνοαμερικανών προς τους αγώνες των «μειονοτήτων» κατά της καταπίεσης, και την δημιουργία μιας ισότιμης Αμερικανικής πλουραλιστικής κοινωνίας. 

Και όμως αυτό το κάλεσμα δεν βρήκε ευρεία ανταπόκριση ούτε από τους φορείς των νεοελληνικών σπουδών στις Ηνωμένες πολιτείες, ούτε από ένα σημαντικό φάσμα μελετητών της ελληνοαμερικανικής εμπειρίας. Οι τότε εξουσίες παραγωγής γνώσης στο πανεπιστήμιο δεν το υποστήριξαν, αντίθετα το αγνόησαν (για να μην πω το πολέμησαν έμμεσα.) Έτσι χάθηκε η ευκαιρία να καλλιεργηθεί μια προοδευτική τάση στις ελληνοαμερικανικές σπουδές. Οι λόγοι για αυτήν την αποτυχία είναι πολλοί. Αν ενδιαφέρεστε, έχω μιλήσει για μερικούς σε άλλες τοποθετήσεις μου. 

Μας πήρε περίπου πενήντα χρόνια για να επανέλθουμε στα βασικά αξιώματα εκείνης της πρωτοβουλίας, δηλαδή την ανάλυση της εθνότητας ή της διασποράς σε ευρύτερα πλαίσια φυλετικών ιεραρχήσεων ή την ανάλυση των ελληνοαμερικανών σε σχέση με άλλες ομάδες. Η συγκριτική προσέγγιση είναι σημαντική όχι μόνο για την ευρύτερη εξέταση του φαινομένου, αλλά και για την ανάπτυξη διαλόγου με άλλες ερευνητικές κοινότητες, όπως αυτές των ιταλοαμερικανών, με στόχο την ευρύτερη ορατότητα και ενδυνάμωση των ελληνοαμερικανών σπουδών στο Αμερικάνικο πανεπιστήμιο. 

Να τονίσω ότι αυτή η εξωστρεφής προσέγγιση πρέπει να επεκταθεί και στο είδος των ερευνητικών ερωτήσεων που θέτουμε. Για παράδειγμα, δεν είναι αρκετό να ερευνήσουμε απλώς θέματα περί ελληνοαμερικανών γυναικών ή ανδρών, αλλά να τα ερευνήσουμε σε σχέση με ευρύτερες ερωτήσεις που απασχολούν την πανεπιστημιακή κοινότητα των σπουδών φύλου και σεξουαλικότητας. 

Σκεπτόμενος επιστημολογικά και θεσμικά, το μέλημα μας θα έπρεπε να είναι η σχέση που δημιουργούμε με την ευρύτερη πανεπιστημιακή έρευνα. Με αυτόν τον τρόπο θα μπορούμε να δημοσιεύουμε σε περιοδικά κύρους, να ελκύουμε ξένους εκδότες, και να ανοίγουμε προοπτικές επαγγελματικής απασχόλησης σε ευρύτερους κλάδους πέρα από τις ελληνοαμερικανικές σπουδές. Όλα δείχνουν ότι θα ωφεληθούμε αν είμαστε ανθρωπολόγοι όχι μόνο της ελληνοαμερικανικής εμπειρίας, αλλά της μετανάστευσης και της διασποράς γενικότερα, στα ενδιαφέροντα των οποίων συμπεριλαμβάνεται η ελληνοαμερικανική περίπτωση. Θα ωφεληθούμε αν είμαστε μουσειολόγοι της διασποράς και της μετανάστευσης γενικότερα, συμπεριλαμβανομένης της ελληνοαμερικανικής συνθήκης. 

Να επανέλθω στο πρωτοποριακό παράδειγμα του 1970 που περιθωριοποιήθηκε. Τι κρατάμε από αυτό; Αν επιθυμούμε να προβάλλουμε ένα πρωτοποριακό παράδειγμα ή απλώς γνώσεις που δεν ευθυγραμμίζονται με κυρίαρχους λόγους, θα πρέπει να είμαστε αποφασισμένοι να δώσουμε έναν δύσκολο αγώνα. 

Αυτό είναι το είδος διαπραγμάτευσης που πιστεύω θα αντιμετωπίσετε αναπόφευκτα ως μουσειολόγοι στον χώρο σας αν έχετε πρωτοποριακές ιδέες, ή αν επιθυμείτε να προχωρήσετε πιο πέρα από κοινούς λόγους και τόπους. Θα μπορούσαμε να συζητήσουμε περαιτέρω τις προκλήσεις που ένα συμπεριληπτικό μουσείο της διασποράς –ένα ιδεολογικά ευρύχωρο μουσείο– θα παρουσίαζε στην Ελλάδα. 

Αυτό το θέμα αφορά, επίσης, όλους από εμάς που φιλοδοξούμε να παρεμβαίνουμε στην δημόσια σφαίρα της διασποράς αλλά και της Ελλάδας. Απαιτείται να σκεφθούμε, πιστεύω, στρατηγικές παρέμβασης σε αυτήν την ελληνοαμερικανική σφαίρα, που κατά την δική μου εκτίμηση είναι συντηρητική και αντιστέκεται (ή αγνοεί) τον κριτικό μας λόγο. Σε αυτήν την ιστορική συγκυρία ένα θέμα που πιστεύω ότι πρέπει να θέσουμε αφορά τη ρητορική που χρησιμοποιούμε στην προώθηση των ιδεών μας και των πρότζεκτ μας. Ελπίζω να επανέλθουμε σε αυτό το θέμα στην συζήτησή μας αργότερα. 

Όσον αφορά την πρακτική μας στην πανεπιστημιακή σφαίρα η θέση μου είναι ότι είναι η πανεπιστημιακή κοινότητα πρέπει να διατηρήσει πάσα θυσία την αυτονομία της. Το πανεπιστήμιο είναι από τους λίγους χώρους στους οποίους καλλιεργείται η στοχαστική και κριτική σκέψη. Αποτελεί έναν ζωτικό χώρο πολιτισμικής δημοκρατίας, ένα χώρο στον οποίο αποκλεισμένες ομάδες γίνονται ορατές και ρηξικέλευθες ιδέες πλουτίζουν την κοινωνία μας. 

Αυτή η ηθική και πολιτική αξία της έρευνας συνιστά μια πρόκληση όταν προσπαθούμε να βρούμε τρόπους να συνομιλήσουμε και να συνδιαλλαχθούμε με διάφορους φορείς και ομάδες στην δημόσια σφαίρα, λαμβάνοντας υπόψη τις υπάρχουσες εξουσίες και τις διάφορες φωνές που πασχίζουν για δημόσια αναγνώριση. Δύσκολο εγχείρημα. 

Σε πρακτικό επίπεδο, αν με ρωτούσατε ποιους λόγους θα παρέθετα στην ελληνική πολιτεία για να στηρίξει τις σπουδές διασποράς στο πανεπιστήμιο, ή ακόμα και το εγχείρημα για την δημιουργία ενός μουσείου, αυτοί θα ήταν οι εξής: 

Πρώτον, είναι αδύνατον να κατανοήσουμε σημαντικές οικονομικές, πολιτικές και πολιτισμικές πτυχές της ελληνικής κοινωνίας χωρίς να λάβουμε υπ΄όψιν μας την διασπορά· ιστορικά, η διασπορά έχει διατελέσει καταλυτικό ρόλο στην ανάπτυξη της ελληνικής επαρχίας, στην εισαγωγή νέων τεχνολογιών και ιδεών. Δεν μπορεί να υπάρξει ιστορία του ελληνικού τραγουδιού ή της Ορθοδοξίας ανεξάρτητα από την διασπορά. Η ιστορία της Ελλάδας είναι διεθνική και δεν μπορεί να εξεταστεί επαρκώς αν δεν ερευνήσουμε την διασπορά. 

Δεύτερον, η πρόσφατη πρωτοβουλίας της ελληνικής πολιτείας να αναγνωρίσει και να τιμήσει την Ελληνική διασπορά οφείλει να συμπεριλάβει την σοβαρή κατανόησή της. Οφείλουμε να κατανοήσουμε τις διάφορες πτυχές της, να ακούσουμε τις φωνές της, να μελετήσουμε την ποίηση και λογοτεχνία της.

Το οφείλουμε ως χειρονομία αμοιβαιότητας. Η Ελλάδα έχει ωφεληθεί τεράστια από την διασπορά, οπότε ας δημιουργήσουμε έναν ουσιαστικό λόγο για το πώς η διασπορά μπορεί να εμπλουτίσει την ελληνική δημόσια σφαίρα. Αυτή η κατανόηση συμβάλλει στην διαδικασία διαπολιτισμικής αλληλοκατανόησης σε ένα παγκόσμιο γίγνεσθαι όπου ο λεγόμενος παγκόσμιος ελληνισμός βιώνει μια διευρυνόμενη ετερογένεια και πολυπλοκότητα. 

Αν αυτά τα επιχειρήματα δομούσαν ένα όραμα θεσμικής ενδυνάμωσης της διασποράς στο ελληνικό πανεπιστήμιο, θα ήταν ωφέλιμο ταυτόχρονα να υλοποιούμε δράσεις μικρότερης κλίμακας, όπως αυτή τη συνάντηση. Η θεσμοθέτηση ενός μαθήματος για την διασπορά, ένα ερευνητικό πρόγραμμα –όπως μια έρευνα για την επίδραση της διασποράς σε μια πόλη ή περιφέρεια–, μια τοπική έκθεση, μια διατριβή, είναι βήματα πιστεύω που θα διατηρήσουν τον ευρύτερο στόχο ζωντανό. Επείγει το θέμα παραγωγής νέων επιστημόνων και ταυτόχρονα η ηθική υποχρέωση να δημιουργήσουμε θέσεις εργασίας για την νέα γενιά. 

Άρχισα την ομιλία μου με την θέση ότι η διασπορά αποτελεί μια ενδιαφέρουσα κατάσταση, τη σημασία της οποίας θα είμαστε σε θέση να εκτιμήσουμε αν μέσω της έρευνας και της υπεύθυνης αναπαράστασης προχωρήσουμε πέρα από τα στερεότυπα και τον κοινό λόγο. Μέρος αυτής της διαδικασίας είναι η εξάσκηση της κοινωνιολογικής και μουσειολογικής μας φαντασίας, ώστε να καταστήσουμε τη διασπορά ορατή στο Ελληνικό κοινό μέσω της δημιουργίας συναρπαστικών αφηγημάτων στα αμφιθέατρα, τα μουσεία, και γενικά στον δημόσιο λόγο. 

Ανοίγεται ένα τεράστιο ερευνητικό επίπεδο το οποίο η πολιτεία και το πανεπιστήμιο οφείλουν να υποστηρίξουν. 

Γιώργος Αναγνώστου 

Ιούλιος 5, 2022

Ευχαριστώ την Ομότιμη Καθηγήτρια Ματούλα Σκαλτσά και την υποψήφια διδάκτορα Αγγελική Τσιοτινού, η οποία οργάνωσε την ημερίδα, για την πρόσκληση. 

Σημειώσεις 

1. Ο αρχικός τίτλος της ομιλίας ήταν, Ελληνοαμερικανικές σπουδές: ιστορική διαμόρφωση, τάσεις, προοπτικές 

2. Για το θέμα της ενδυνάμωσης των διασπορικών σπουδών δέστε επίσης Οι Σπουδές Διασποράς μας Καλούν 

Μαρτυρία Μετανάστη Αντωνίου Ανωνύμου

“This work is about those forgotten women and men, immigrants, who labor in extraordinary effort, but who toil and eventually die in complete silence and anonymity. They are the voiceless, even as they have fed tens of millions of Americans…” 

Taso Lagos, “Cooking Greek, Becoming American: Forty Years at Seattle’s Continental Restaurant” (2022) 

Διαβάζω τις παραπάνω γραμμές και το αίσθημα αναγνώρισης με συνταράσσει.

Όταν τον Μάρτιο του 2020 το κόβιντ σήμαινε φάσμα θανάτου έθεσα στον εαυτό μου το εξής ερώτημα: τι ήταν αυτό που απόλυτα προέχει να αφήσω πίσω μου ως ύστατη παρακαταθήκη; Δεν υπήρξε η παραμικρή αμφιβολία για την απάντηση, όλη μου η ύπαρξη επέβαλλε να δώσει φωνή στην επταετή μου εμπειρία ως σερβιτόρου στην Αμερική, ενός (εξαντλητικού) επαγγέλματος που εξάσκησα από το 1985 μέχρι το 1992, παράλληλα με τις σπουδές μου, πρώτα στην Μηχανική Περιβάλλοντος και μετέπειτα στην Πολιτισμική Ανθρωπολογία. 

Η πιθανότητα «απόλυτης σιωπής» για αυτήν την πτυχή της μεταναστευτικής μου εμπειρίας που βαθιά με καθόρισε μου ήταν αδιανόητη. 

Το καλοκαίρι του 2020 άρχισα την επεξεργασία ενός τέτοιου αφηγήματος, όχι ακριβώς αυτοβιογραφίας, αλλά κάτι που θα ονομάζαμε auto-fiction. Όμως όχι για πολύ, επείγουσες υποχρεώσεις στο πανεπιστήμιο και αλλού  επέβαλλαν αναβολή. Οι προτεραιότητες είχαν αλλάξει, δεν υπήρχε άλλη επιλογή. Αυτή η εργασία πρέπει να περιμένει, άγνωστο μέχρι πότε. 

Αποφάσισα όμως να μοιραστώ ένα απόσπασμα υπό ανάπτυξη, ο τρόπος μου να συνεισφέρω στην συζήτηση για την «κουλτούρα του Ελληνοαμερικανικού εστιατορίου» που επιτέλους έχει αρχίσει! (καθώς και τις εργατικές καταβολές κάποιων από εμάς που τώρα βρισκόμαστε στο Αμερικανικό πανεπιστήμιο)

Μαρτυρία Μετανάστη Αντωνίου Ανωνύμου 

… Αυτή η έννοια του επιβεβλημένου-εντατικοποιημένου-πειθαρχημένου χρόνου μου επιτρέπει να συναντήσω, επίσης στην λογοτεχνία, κάποιους παλιούς αλλά διαφορετικού τύπου μετανάστες, αυτούς που αντί για απεργία την έκαναν με άλλη «επιχειρη-ματολογία». 

Το Middlesex ακόμη μια φορά φωτίζει τα ίχνη συγγένειας με εκείνους τότε, η λογοτεχνία κάτι σαν ηχώ αναγνώρισης ιστορικού χρονομέτρου: 

«Η σύντομη θητεία του παππού μου στη Βιομηχανία Μηχανημάτων Φορντ σημάδεψε τη μοναδική φορά που οποιοσδήποτε Στεφανίδης δούλεψε στην αυτοκινητοβιομηχανία. Αντί γι αυτοκίνητα, έμελλε να γίνουμε κατασκευαστές πιάτων με χάμπουργκερ και ελληνικές σαλάτες, βιομήχανοι της σπανακόπιτας και των ψημένων σάντουιτς με τυρί, τεχνοκράτες του ρυζόγαλου και της τάρτας με κρέμα μπανάνα. Γραμμή συναρμολόγησης ήταν για μας η ψησταριά». (Ευγενίδης, σ. 139) 

Όταν οι σημερινοί μετανάστες επιχειρηματίες λιτά λιτανεύουν λέξεις όπως γουόρk, harντ γουόρk, αυτήν την μεταβιομηχανική βιομηχανοποίηση του χρόνου αποδίδουν. Δεν είναι τυχαίο που οι σχετικά νεότερες καραβάνες της ξενιτιάς, αυτοί του 1960 και 1970, αυτούς που συναντήσαμε και συναναστραφήκαμε, ήταν άσσοι στην μεταφορά του σχετικού λεξιλογίου. «Κουρδισμένη η μέρα ανάλογα με τις αλλαγές φρουράς, υπακοή και υπομονή», δεν έπαυαν να επαναλαμβάνουν σαν μαγνητοφωνημένο διάταγμα, το δικό τους παράσημο επαγγελματικής ανόδου πειστήριο της αλήθειάς τους. «Οι συνήθειες των παλιών έγιναν και δικές μας, θα γίνουν και δικές σας» έλεγαν––και το αποδίδω πιστά στα ελληνοαγγλικά τους, «το habit τους θα γίνει και δικό σας habit», αποστήθιση μιας επικής μεταναστευτικής γενεαλογίας. 

Αλλαγή φρουράς! Εγώ προσωπικά περί στρατιωτικής ζωής δεν γνωρίζω, ανυπότακτος κηρύχθηκα (η ανωνυμία με επιτρέπει να εξομολογηθώ στην αστυνομία). Αλλά άμεσοι ήταν οι παραλληλισμοί μεταξύ της εμπειρίας τους στο στράτευμα και αυτής στην ξενιτιά. Αυτό από τον λαϊκό ποιητή της παρέας, καταγραμμένο: «Μεραρχία, κλίνατε προς τα δεξιά, έτοιμοι, εμπρός μαρς! Εμπρός για τον Mars, να ξεγλιστρήσουμε του γδάρτη March». Ακόμα και στο τσακίρ κέφι το φάντασμα του παρελθόντος χαριτολογώντας στοιχειώνει το παρόν. Τικ τακ, τίκι τίκι τακ, ο χρόνος ωρολογιακή βόμβα. Ο χρόνος που δημιουργεί την διάβαση προς το μεταναστευτικό όνειρο είναι ο παγερά επαναλαμβανόμενος χρόνος. Ο ρυθμισμένος χρόνος, ο σταματημένος στην κυκλικότητά του σε αέναη κίνηση. Έτοιμοι, εμπρός, αλτ· εμπρός αλτ!». Εμπρός march! 

Άλλοι πάλι, θυμάμαι, το έθεταν με ποδοσφαιρικούς όρους. «Και εκτός έδρας παίζετε, και το γήπεδο δεν γνωρίζετε, και με παίκτη λιγότερο παίζετε», μας νουθετούσαν. «Δουλέψτε, τρέξτε, αγωνιστείτε, βρείτε το σύστημα, να μπορέσετε να ποντάρετε διπλό για την έκπληξη». Δεκατριάρι στην πιάτσα λαϊκής κοινωνιολογίας τα λόγια τους. 

Σε μας απευθυνόταν, εμείς το ακροατήριο, οι μάρτυρες της μαρτυρίας τους. Με μας αισθανόταν μια κάποια συγγένεια, ένα νήμα αναγνώρισης με μας ήταν που τους διέτρεχε. Διότι εμείς βλέπετε δεν ήμασταν απλώς φοιτητές εξωτερικού. «Κάτι παραπάνω και συνάμα κάτι λιγότερο ήμασταν. Της ανάγκης διπλή ιδιότητα είχαμε, φοιτητές–εργάτες. Διπλά ωράρια, το σώμα να τσιρίζει ––εργάτες–φοιτητές /φοιτητές–εργάτες–– την γραμματική εργασίαςχωρίςανάπαυλα». Η ταξική μας θέση απαιτούσε διπλή τάξη, σε προστακτική. 

Για να ακριβολογήσω, σερβιτόροι-φοιτητές είμασταν, φοιτητές φτωχαδάκια. Είτε η αποτυχία στις Πανελλαδικές, είτε η δραπέτευση από καταστάσεις ανομολόγητες, είτε η φτώχεια και άλλα κάτεργα της Ελληνικής κοινωνίας μας έφεραν μαζί. Ελιγμός φυγής από τον σιδερένιο κλοιό της οικογένειας για κάποιους, κατεργαραίοι όπου φύγει-φύγει. Κάποιοι, μια οξεία μειονότητα (όπως αποδείχθηκε), είχαν διακρίνει τα σύννεφα-καταιγίδες του λαϊκισμού στην ελλάδα να μαυρίζουν το αριστερό όνειρο. Για μερικούς, το σπανιότατο είδος στην πιάτσα μας––«φοιτητής στις ανθρωπιστικές επιστήμες»––αιτία εξόδου η ασφυκτική συντηρητικότητα της Ελληνικής φιλολογίας, δεν κουραζόταν να επαναλαμβάνουν. (αυτό, με πήρε πολύ καιρό και αρκετά διαβάσματα να το καταλάβω.) Αλλά για μας, η φτώχια, φρένο και ώθηση ταυτόχρονα, να το ξαναπώ. Τα κάτι που έστελναν οι γονείς, όταν μπορούσαν, όσο άντεχαν, αν ήταν δυνατόν, δεν αρκούσαν παρά για τα μεθύσια του σαββατοκύριακου· για την εβδομαδιαία σωτήρια κάθαρση. Η δραχμή τότε ψίχουλα ήταν, τα δίδακτρα υπέρογκα σε δολάρια. Σερβιτόροι σε ελληνικό εστιατόριο, φυσικά. Χωρίς άδεια εργασίας, πού αλλού; Καταφύγιο στους ομοεθνείς, στα όμοια. «Βάρος στους ώμους και ο δίσκος σουβλάκια φορτωμένος, και το σουβλερό ρίσκο της παρανομίας του συνεχής υπενθύμιση στο σώμα». 

Εξάρτιση από μια και μοναδική αγορά εργασίας σήμαινε ένα σημαντικό «δεν». Δεν σε εκθετική επανάληψη. Δεν τολμάς ρότα προς Ελλάδα τα καλοκαίρια, ακόμα κι αν έχεις την πολυτέλεια να καλύψεις τα αεροπορικά. Δεν ρωτάς τον εαυτό σου πως αισθάνεται απλώς παπαγαλίζεις, δεν πάω, δεν το διακινδυνεύω, δεν το ρισκάρω πρέπει να πεις να τον πείσεις, η παρουσία σου στο μαγαζί μεσοκαλόκαιρο ξόρκι μη τυχόν και κάποιος νεοφερμένος αρπάξει την θέση εργασίας στην περίπτωση που εσύ με φραπέ αφρών Αιγαίου θα υπνωτιζόσουνα. Μιλάμε για στρίμωγμα ζήτησης αγαπητή μου αναγνώστρια. Συνωστισμός. «Ήταν και αυτοί που είχαν κηρυχθεί ανυπότακτοι, μεταπτυχιακοί κυρίως, ακάλυπτοι (ποιος θα χαρτογραφήσει το Γ.Ο.Κ. της παράνομης παραμονής;) από υποτροφίες τα καλοκαίρια. Εσωτερικός ανταγωνισμός στην συρρικνωμένη αγορά εργασίας. Μελίσσι τα δυο Greek restaurant της πόλης μας, σμήνη οι μνηστήρες μεταφοράς μπακλαβά, ταξιαρχίες οι παράνομοι εργάτες». Ρωτήστε τριγύρω να εξακριβώσετε αν το θεωρείτε απαραίτητο, αν το εξομολογηθούν βέβαια οι ερωτώμενοι, ίσως ανώνυμα, σε ερμητικά σφραγισμένα υπόγεια σαπίζουν τα μυστικά. Για τα παλιά, τα εξομολογήθηκε το συναξάρι του Κορδοπάτη. Δεν αμέλησε να μας υπενθυμίσει και ο Καζάν τον έλληνα μετανάστη με πλαστογραφημένη ταυτότητα στο Αμέρικα Αμέρικα. …. 

Κάπως έτσι λοιπόν επιταχύνθηκε η επιστράτευσή μας στην «βιομηχανία σπανακόπιτας» και στους «τεχνοκράτες ρυζόγαλου» εργασία σερβίρισμα στον ελεύθερο χρόνο της μεσαίας τάξης, στα ραντεβού, στα τελετουργικά φλερτάκια τους άγρυπνη υπηρεσία εμείς, ορίστε φιλετάκια από εδώ, ελληνικά παϊδάκια από εκεί, περιστροφική αντλία σαγανάκι-όπα! all around Τρύπες παντού, στις γνώσεις μας, στα Αγγλικά μας, στην τσέπη μας, στις σόλες των παπουτσιών μας, κι όμως άψογη η νεοαποκτηθείσα ευγένεια. “Can I get you anything else? Thanks for coming, have a good night!” 

Μαρσάρει στην πηχτή νύχτα ο πελάτης με την καλλονή, ρυθμός sirtaki επιτάχυνση, σκύβουμε κι εμείς στα κιτάπια μας να μετράμε δολάριο με δολάριο τα υγρά φιλοδωρήματα, με τρυφερότητα, αξίζει να αναφερθεί, με μια τόση μα τόση τρυφερότητα που μόνο ένα κορμάκι πνιγμένο στον ιδρώτα προσκαλεί… 

Γιώργος Αναγνώστου

Καλοκαίρι 2020

A Posthumous Letter to Dan Georgakas

Read in the event “The Life, Times and Works of Dan Georgakas,” Panel Discussion. Organized by EMBCA

Talk starts at about 1:43'

Dear Dan, 

It is now more than four months since the news of your passing. Despite your age, I was in disbelief when I found out. I supposed you would be with us forever. 

Once the news of your death sunk in, I made it my habit to revisit your work, rereading your scholarship, about Greek American studies mostly, a subject that was dear to you. I also reread excerpts from your memoir, some poems, and listened to some of your interviews. I plan to study your seminal work, “Detroit I do Mind.” 

As I reread your work, I try to take the measure of what you have left us, our inheritance. And I grapple with the question, what to do with this inheritance? What should each of us individually, and all of us collectively, do with what you have left us? What is our responsibility to your work? 

As I reread your work, I realize, more than ever, how much the immigrant past mattered to you. You cared about the past, you wanted to direct our attention to it, particularly those aspects that have been neglected, or forgotten, discarded as irrelevant, or tossed aside as uncomfortable. You wanted us to know about the working class; the exploitations that it suffered, its involvement in the labor movement for a better America. You wanted us to understand the power of racism, in an interview, in 2018, you called it “the cancer of American society”; you wanted us to understand how it shaped our place and the place of others in the United States. You also wrote about women from a unique angle; unconventional, creative, bold Greek American women in the 1960s. Your poetry also spoke about the experience of young Greek immigrant widows, who had no other options but marry much older men. 

You wanted us to understand the past, to grasp its complexities, to note its contradictions. You were a historian committed to documentation and determined to speak historical truths, even if those truths were taboo and made some in the community uncomfortable. It was, you felt, your responsibility, the right thing to do, the ethical thing to do. You had no patience with sugarcoating of the past. You witnessed it and you knew how unfair––one might say how violent––it is to try to cut the past down to size, to fit idealizations and serve triumphalism. 

As a historian and a person who eye-witnessed immigrant life you knew better than to simplify immigrant lives. You refused to caricature Greek Americans. You knew that immigrants struggled, worked hard, enjoyed some success, experienced failures. That is why you were impatient with the narrative of struggle and success. Life is not a linear highway leading to the Eldorado of the American Dream. Your perspective, your words, resonate with me deeply. I started my life as a working-class immigrant who achieved some things but failed in others. It is refreshing––viscerally refreshing––to hear you speak about the humanity of Greek Americans. To recognize their limits, their failings; which is to say, their humanity. In this you are in good company with Helen Papanikolas and Harry Mark Petrakis who also eye-witnessed much of twentieth century Greek America and did the same 

This passion of yours to humanize Greek Americans connects to another passion of yours: to develop Greek American studies. You saw academic research as a venue to understand Greek America’s complexity. You recognized it as one of the few remaining venues–– along with literature, poetry, and film––to learn, to reflect, to speak about difficult topics and new ideas. This is the reason you never tired of advocating Greek American studies. You saw the value of high quality, committed, rigorous Greek American research. You were calling for its institutional growth for a long time. 

But this call remains unheeded. Our institutions have not taken the necessary initiatives. At least, not yet. In our conversations we often pondered this question: Why is it that Greek Americans, who take such a great pride in their educational achievements, do not invest in Greek American humanities and social science? Why are the names of our poets, novelists, and labor heroes unknown? Do we know who George Economou was and why his work matters? Do we know why Louis Tikas was murdered? Do we know about the work of Nikos Petropoulos and why it is important? Do we know what a Greek American author meant when she wrote of her family’s “heritage of fear”? Do we know what Dan meant when he was referring to the ethnic “third eye” and its significance? 

Dear Dan, I read the praises of your person in Greek American obituaries. There is exaltation about your contributions to secular Greek American Hellenism, praise for promoting Greek American studies. I wonder what your feelings and thoughts would have been had you read this overwhelming approval. Perhaps you would have cracked your wry, knowing signature smile. Perhaps you would have said, “nice words, but will action follow”? 

You have left us with a legacy of many words and actions, Dan. The question we should be asking, I believe, is what we do with what you have left us. Do we know, as a community, what we have inherited from you? 

I am thinking a great deal about your non-academic intellectual work, your work as an editor of the American Journal of Contemporary Hellenic Issues, for example. Your numerous talks sponsored by Greek American organizations and communities. I am trying to understand your major shift, as I see it, from radical politics in the 1960s and 1970s to a kind of mainstream cultural activism in Greek America in the post-junta years. During our interview, in 2019, when I last saw you in person, I got the feeling that you wanted to bring change by working from within, as an insider. And you accomplished much. You managed to feature Greek American poetry in a Greek American policy journal! You published essays by Greek American college students. You kept inviting me to submit work for broad, non-academic audiences. You wanted, it seems to me, to gradually open up Greek American institutions to the humanities and social sciences. But I wish you were here with us to disclose, did you feel there were limits to what one could or could not say in these settings? Was there something radical you felt the need to say, but for some reason you didn’t? 

This question preoccupies me, and I believe it was on your mind too: is there room in Greek America for an inclusive, open dialogue which includes critical self-reflection? At some point in your life, you were struggling for a Greek American success––an alternative success––we rarely if ever talk about. Success in sustaining an exciting and yes agonistic conversation about Greek American issues, the ways we represent the Greek American past, the kind of cultural policy we practice, the Greek American future. It seems that we need to harvest our best democratic impulses to make this happen. 

Dan, it is time to bid farewell. This is my second farewell, the first was my tribute to your work in the journal Ergon. Dan, you kept working––working until your very last days––to enrich our understanding of Greek America. You spoke about taboo topics, you insisted that academics should also learn to speak for a broad Greek American audience, you advocated that we create spaces––journals, blogs, webinars––to foster an exciting Greek American conversation. This is the inheritance I embrace, and feel the responsibility to keep alive. 

I do not believe the journey ahead will be easy. After all, we have been building these spaces of learning for some time now. We have been building it, but will people come? What will it take for people and organizations to support our projects? 

Dear Dan Georgakas, son of Detroit, of New York City, of Anatolia and the Peloponnese; Dan of Cineaste, of “Detroit I do Mind Dying,” of Black Mask, of anti-junta activism: We will not only remember you; we will keep you informed of our news. We don’t know what the news will be. That depends on us. 

Αιωνία η μνήμη. 

Υiorgos Anagnostou 

April 10, 2022.

The Bicentenary and Contemporary Greek Identity in Relation to Interethnic Encounters

For my contribution to the conversation about the bicentenary, I have been discussing a host of narratives which connect the Greek revolution with the making of contemporary Greek identity in relation to historically disenfranchised populations. My initial sample of narratives included both Greece and the diaspora (see my presentation at the Yale conference on the Greek Revolution and the Diaspora here). 

But as I turn my talk into a book chapter, and in the interest of space, I focus exclusively on the diaspora component. Still, the section on Greece belongs to the broader problematic of the paper, namely bicentenary narratives which place the making of Greek civic identities in the context of interethnic encounters and in relation to people not historically connected with the revolution. 

I am sharing this component here: 

An essay by Dimitris Christopoulos (2021) brings the Greek revolution and the making of a Greek civic identity today in conversation. The author singles out the first provisional revolutionary constitution––voted by the national assembly of Epidaurus on January 1, 1822––as a prism to reflect on citizenship practices in modern Greece. As the “most robust birth-right citizenship [jus soli] law Greece has ever known,” he writes, the Epidaurus constitution calls to “reexamine Greece’s version of ‘we the people’” in the context of the country’s multiethnic present. Do we consider the children of the immigrants “members of the Greek nation”? he asks. “Do we want them in our polity? … who do we want to be, after all?” 

Christopoulos reminds us that a revolution “confronts the primary political question of power”: “who has power, who claims power, who questions power, who gains power. It defines those we want, those we expel, those we tolerate, those we prefer, those with whom we proceed and those we leave behind.” 

This position recognizes that identity is more than an act of defining the self; it implicitly or explicitly positions the self in relation to others. As John Gillis’s (1994) statement in the epigraph indicates, “every assertion of identity involves a choice that affects not just ourselves but others” (5). 

Two hundred years since the revolution, the question of Greek civic identity is raised once again with urgency in view that since the 1990s, at least, Greece has become the destination of waves of immigrants. The reigning jus sanguine (the right of blood) at the time presented a legal barrier for conferring citizenship rights to immigrant children born in Greece and consequently a roadblock for their social integration and mobility. It is upon the Greek state’s power to legislate, and the Greek people’s power to decide about the place of non-ethnically Greek demographics such as immigrants, refugees, and their children in the polity. 

The birthright legal principle of the revolutionary era¬¬––whose cycle ended in 1835––presents a legacy, Christopoulos advocates, to be adopted and adjusted (1) to the current circumstances of multiethnic Greece. And while in fact the legal framework has been shifting since 2015 toward an inclusive jus soli ideology, the place of naturalized immigrants and their children in the nation is still contested. 

Will those immigrants who are conferred the legal right of citizenship be rendered as equally Greek in the national imaginary? The question requires further reflection about the necessary political arrangements and cultural mechanisms toward this inclusion. It also calls for investigation about how certain intersections between civic and cultural Greek identities might facilitate the process of inclusion.

Yiorgos Anagnostou 

October 2021. 

Notes

1. For the ideological and pragmatic motivations regarding the criteria for citizenship in the provisional constitutions during the revolution see E. Vogli, «The Greek War of Independence and the Emergence of a Modern Nation-state in Southeastern Europe (1821-1827)», στο Plamen Mitev et al (επιμ.), Empires and Peninsulas: Southeastern Europe Between Karlowitz and the Peace of Adrianople, 1699-1829 (Berlin 2010: LIT Verlag), σ. 194–195]. 

2. On the question of the Greek revolution, American philhellenism, and the question of freedom as public diplomacy, see here. 

Works Cited 

Christopoulos, Dimitris, «Giannis Antetokounmpo and 200 Years of Greek Revolution», OpenDemocracy, 8 March 2021, [accessed June 10, 2021].

Gillis, John, «Memory and Identity: The History of a Relationship», στο John R. Gillis (επιμ.), Commemorations: The Politics of National Identity (Princeton 1994: Princeton University Press): 3–24.

Neglected Books

I am rereading with great interest Yiorgos Kalogeras' «Εθνοτικές γεωγραφίες: Κοινωνικο-πολιτισμικές ταυτίσεις μίας μετανάστευσης» (2007), an important book about various facets of Greek America. This is how it is described by the publisher:

«Το βιβλίο "Εθνοτικές γεωγραφίες" αποτελεί καρπό έρευνας, συγγραφής και επανασυγγραφής μίας δεκαπενταετίας. Τα επιμέρους κεφάλαια επικεντρώνονται κατά κύριο λόγο στην πρόσληψη και κατανόηση της ταυτότητας που οι Έλληνες μετανάστες στις ΗΠΑ και οι απόγονοι τους προβάλλουν στα κείμενα τους. Ο συγγραφέας εξετάζει λογοτεχνικά, ιστορικά, ανθρωπολογικά και κινηματογραφικά έργα, αναλύει γνωστά και καθιερωμένα από την κριτική κείμενα όπως το "Αμέρικα-Αμέρικα" του Kazan ή την "Ελένη" του Gage, αλλά και ανασύρει από τη λήθη άγνωστες μορφές του ελληνισμού της Αμερικής που σημάδεψαν την εποχή τους όπως η δημοσιογράφος Δήμητρα Βακά».

Εθνοτικές γεωγραφίες is often cited in theoretically-oriented publications in Greek. It asks hard questions about Greek American institutions, and engages critically with canonical texts. But as far as I can tell, it has not been reviewed in U.S. journals specializing in Greek America and diaspora. I cannot help but wonder why.

Epitaphios: A Poem, a Song, a Dirge (Writing for the local community)

The story of the poem “Epitaphios” starts with a newspaper photograph depicting a mother lamenting over the body of her dead son, killed during a peaceful protest by tobacco workers, in May 1936, in Thessaloniki. The victim was one among a total of twelve dead workers in a strike “drowned in blood by the dictatorial government” at the time.

When poet Yannis Ritsos (1909-1990) saw this dramatic image, moved he rendered it in poetry. Initially entitled “The Dirge” (Miroloi), it was published the same year in a leftist newspaper. It was later expanded to 324 lines and renamed “Epitaphios.” 

This is the opening two couplets: 

My son, flesh of my flesh, dear heart of my heart, / little bird in the poor courtyard, blossom in my desert, How is it that your eyes are closed and you do not see me cry, / and you do not stir or hear my bitter words? 

The final form of the poem consists of twenty stanzas of eight rhymed couplets (with some exceptions). The fifteen-syllable meter and the rhyming are unfortunately sacrificed in its rendering into English. Bilingual readers will readily recognize the loss in the translation: 

Στη στράτα εδώ καταμεσίς τ’ άσπρα μαλλιά μου λύνω / και σου σκεπάζω της μορφής το μαραμένο κρίνο. 

Here in the middle of the street I let down my white hair / and cover the wilted lily of your form. 

The poem has an interesting music life. Musician Mikis Theodorakis (1925-2021) composed eight songs based on selective verses in 1958, and soon later Manos Hadjidakis (1925-1994), another prominent composer, arranged the same music for recital-hall performance. 

“Epitaphios” is a lamentation, a public expression of intense grief, which is put into music and sung, something which is not unusual in Greek religious and social life. An ancient tradition, lamentations express heightened grief, not only about the loss of human life but also social and political crises. There are folk lamentation-songs, for example, about the fall of Constantinople. Early in the 20th century, the experience of emigration––xenitia––generated folk songs about a family member venturing into an uncertain, dangerous future. There is also a rich tradition––now vanishing––of dramatic performances of ritual laments in rural Greece, particularly the regions of Mani, Epirus, and Crete. Laments are about shared grief and collective participation in its experience. 

Significantly, “Epitaphios” draws from both the religious and folk traditions of lamentations. It draws recurrent motifs and images such as lavish praise for the deceased and incredulity in the case of untimely death. These motifs heighten the emotional involvement of the participants. Greek Orthodox readers will recognize the connection between the title of the poem–– “Epitaphios”––and the ecclesiastical tradition, as it obviously evokes the lament “Epitaphios Thrinos,” the dirge of the Virgin Mary and the mourning women at the tomb of the crucified Christ. The poem draws from several images and themes in Mary’s lamentations. They share, for example, the theme of unjust death. Christ is crucified “as a criminal among criminals” (stasis 1.8), and is “unjustly condemned” (1.56), just as the dead laborer is killed unjustly “for demanding adequate wages for his work”: My son, what wrong did you commit? From unjust men / you sought payment for your own labors. Or, if “with his physical beauty Christ beautifies the natural world” (stasis 1.9), the son’s beauty is lavished by the grief-stricken mother: Eyebrow, smooth as braided silk and drawn with a fine pen, / an arch where my glance would perch and rest 

The poem also builds on folk imagery, such as the metaphor of bird (“pouli”), a term of endearment with which mothers frequently address their male children: “The dead boy is a frail bird who has flown from the cage”; “his hands are folded like the wings of a sick bird.” In the example of “Epitaphios” modern poetry interfaces with ecclesiastical and folk traditions. Secular lamentations may be disappearing in Greece, but they acquire a new “life” in poetry and musical compositions. But this does not happen without controversy. 

“Epitaphios” has been stigmatized “as dangerous and blasphemous,” and was included in a public book-burning event by the dictatorship of John Metaxas (1936-1940). For the Greek left, in contrast, it is a “slogan song.” It was performed, for example, outside a Salonica hospital in 1963 to mournfully protest the assassination of parliamentary deputy and pacifist Grigoris Lambrakis. Poetry and politics are often interwoven in Greece, and “Epitaphios” is not an exception. 

Yiorgos Anagnostou 

Credits for the translation and analysis: Rick M. Newton

From the Point of View of College Students: What is a subject worth the attention of Greek American studies? [Food, connections with cultural identity, Greek Orthodoxy, and Greece]

"When thinking about important topics to study under the realm of Greek America, one that is significant to me is the study of the Greek food in America, particularly how it is a way for Americanized and later generations of Greek Americans to retain aspects of their culture as well as their religion. As a 3rd generation Greek American, food is the most common way I connect with the culture of my mother and grandparents. My yiayia makes delicious dishes, heavily influenced by the food she ate growing up and the food made by other Greek Americans she is friends with. She attempts to pass on her recipes to her children and grandchildren, but this is sometimes difficult because “a cup of flour” to her is flour filled to the brim of her favorite mug. Nevertheless, eating and enjoying these dishes brings us together and makes us feel Greek without being in Greece. This topic is an important one to study because, just like it is for me, for many it is a way to connect with the culture of their ancestors in a country across the ocean. It would be interesting to study how food connects later-generation Greek Americans to their heritage.

The topic is also relevant because Greek food is heavily influenced by the Orthodox religion that is common in Greece. There are many fasting and feasting days in the liturgical calendar that require certain foods be eaten. For example, many Orthodox Christians avoid eating most meat and animal products during the forty days leading up to Easter. This means there are many meals and cookies that are made specifically during this period of time. Then, on Easter, a popular meal is roast lamb, supposedly representing Jesus as “the lamb of God.” Greek recipes like this not only tie Greek Americans to Greece but also tie them to the Orthodox religion. To study the connection Greek food has to religion in America, I would ask if later generation Greek Americans still hold these connections; do they know that recipes like lentil soup are often made during the Lenten season? Do they feel a connection to the Orthodox Church through these meals?

Lastly, a question I would ask you in particular is what are the best ways that later generation Greek Americans can keep aspects of their Greek culture? Since I am half Greek and a second-generation American, how can my future children stay connected to this culture that will only be a sliver of their heritage?"


[My note: Given the centrality of Greek food in Greek American family, social and public life, it is astonishing––isn't it––that there is no systematic scholarship on food cultures in Greek America]