«Το Έθνος Πέρα των Συνόρων» – Επιστημονικό Εργαστήριο

Επιστημονικό Εργαστήριο Αθήνα 3-4 Ιουνίου 2011 Το έθνος πέραν των συνόρων: «Ομογενειακές» πολιτικές του ελληνικού κράτους Οργανωτική Επιτροπή: Λίνα Βεντούρα (Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου) Λάμπρος Μπαλτσιώτης (Συνήγορος του Πολίτη) Δημήτρης Χριστόπουλος (Πάντειο Πανεπιστήμιο) Πρόσκληση εκδήλωσης ενδιαφέροντος Στην εποχή μας επαναπροσδιορίζονται τα όρια της κυριαρχίας των κρατών με την αναθεώρηση του χωρισμού ανάμεσα στις σφαίρες δικαιοδοσίας και νόμιμης δράσης, ανάμεσα στο εσωτερικό και το εξωτερικό, και με το μετασχηματισμό της σχέσης εξουσίας, πληθυσμού και εδάφους. Τα κράτη επανεξετάζουν τις σχέσεις τους με τους «ομοεθνείς» πληθυσμούς που ζουν σε άλλες επικράτειες, καλλιεργώντας ποικιλοτρόπως τους υλικούς ή συναισθηματικούς δεσμούς τους με την πραγματική ή φαντασιακή πατρίδα των ιδίων ή των προγόνων τους και μεταβάλλουν, μεταξύ άλλων, τον ορισμό του έθνους και τα κριτήρια συμμετοχής στην πολιτική κοινότητα. Οι κρατικοί μηχανισμοί παρεμβαίνουν δραστικά στην ονοματοθέτηση «διασπορών», «ομογενών», ή «παγκοσμιοποιημένων εθνών», αλλά και στον εκ νέου καθορισμό των κριτηρίων και των τρόπων του ανήκειν στο «διεθνικό έθνος» (trans-nation) καθώς και στην καλλιέργεια «διασπορικών» δεσμών. Παράλληλα, στο χώρο των κοινωνικών επιστημών, παρατηρούμε μια μεταστροφή του βλέμματος από το εθνικό στο πλανητικό επίπεδο και μια αμφισβήτηση της αυτόματης, ακόμα και σήμερα, προσάρτησης των όρων κοινωνία, κουλτούρα ή ταυτότητα δίπλα στα ονόματα των εθνών-κρατών. Στο πλαίσιο αναλύσεων για τον εθνικισμό, το έθνος-κράτος και τις μειονότητες, ερευνήθηκαν οι πολιτικές των κρατών έναντι των «ομοεθνοτικών» ομάδων σε όμορα κράτη, ενώ το επίκεντρο των ενδιαφερόντων πολλών επιστημόνων που ασχολούνται με τη μετανάστευση μετατοπίστηκε από τις σχέσεις που αναπτύσσονται στο εσωτερικό του κράτους υποδοχής προς αυτές που υπερβαίνουν τα σύνορά του για να αγκαλιάσουν και την χώρα καταγωγής. Αμφισβητήθηκε ο αυστηρός διαχωρισμός αποδημίας/εισροής μεταναστών, η τελεολογία της αφομοίωσης και η οριστική διακοπή των σχέσεων των απόδημων με τη χώρα καταγωγής. Σήμερα προτείνεται η ανάπτυξη διαλόγου ανάμεσα σε όσους διερευνούν τις «ομογενειακές» πολιτικές των κρατών είτε πρόκειται για διασπορικές ομάδες είτε για «ομοεθνοτικές» μειονότητες που ζουν σε άλλα κράτη. Εξετάζονται οι τρόποι με τους οποίους τα κράτη επηρεάζουν το αίσθημα του ανήκειν πληθυσμών που ζουν εκτός της επικράτειάς τους, ο ρόλος τους στην διαμόρφωση υπερ-κρατικών εθνοτικών δεσμών και διεθνικών ομάδων. Μελετώνται οι στρατηγικές ελέγχου των φυσικών και συμβολικών ορίων, η διαμόρφωση κριτηρίων περίκλεισης και αποκλεισμού, οι τρόποι προαγωγής ορισμών της εθνικής κοινότητας που υπερβαίνουν τα σύνορα. Η ιστορική μελέτη των αλλαγών που συντελούνται στις συναφείς ελληνικές κρατικές πολιτικές διαχρονικά, η ανάλυση των λόγων που τις θρέφουν ή τις νομιμοποιούν καθώς και των παραγόντων που τις επηρεάζουν και ο εντοπισμός των στόχων τους, θα αποτελέσει το αντικείμενο αυτού του εργαστηρίου/σεμιναρίου. Το εργαστήριο θα εστιάσει στις στρατηγικές αντιμετώπισης εξωεδαφικών πληθυσμών ως διακριτές ομάδες, με συναισθηματικούς δεσμούς και αίσθημα αφοσίωσης στην «πατρίδα», του ελληνικού κράτους και στις διακυμάνσεις τους στο χρόνο. Θα εξετάσει πώς ορίζει τις «ήδη υπάρχουσες», «αυτονόητες», «αιώνιες» σχέσεις και πώς αλλάζουν οι ορισμοί αυτοί, ποιους πληθυσμούς επιλέγει σε κάθε ιστορική συγκυρία να εντάξει στο έθνος και ποιους να αποκλείσει κατά τους δυο αιώνες της ύπαρξής του. Θα εντάξει το ελληνικό παράδειγμα στο βαλκανικό, ευρωπαϊκό και παγκόσμιο περιβάλλον συνδέοντάς το με τις μεταμορφώσεις του ίδιου του εθνικισμού, των κρατικών δομών και λειτουργιών και του ρόλου του έθνους-κράτους στο χρόνο. Θα προκριθούν ανακοινώσεις που μελετούν ιστορικά: - τις πολιτικές του ελληνικού κράτους απέναντι στην αποδημία/εκροή πληθυσμών, τους απόδημους και τις μεταναστευτικές κοινότητες. - τις πολιτικές του ελληνικού κράτους έναντι των γειτονικών μειονοτικών ομάδων αλλά και απόμακρων στο χώρο «ομογενών». - τη σχέση των πολιτικών έναντι των «διασπορικών» και «ομογενειακών» ομάδων. - την επιλογή και τον ορισμό των χρησιμοποιούμενων όρων/εννοιών, όπως της ομογένειας, των μεταναστευτικών κοινοτήτων, της διασποράς, του απόδημου ή απανταχού Ελληνισμού, τη μεταβαλλόμενη χρήση και σημασία τους. - σε ποιους εξωεδαφικούς πληθυσμούς επικεντρώνονται οι κρατικές πολιτικές σε κάθε συγκυρία και γιατί. - το ρόλο του κράτους στην ανάπτυξη και διαιώνιση δεσμών, στη διαμόρφωση του αισθήματος του ανήκειν εξωεδαφικών πληθυσμών. - το ρόλο του κράτους στη διαμόρφωση της εθνοτικής ή εθνικής ομοιότητας και αλληλεγγύης: οι γλωσσικές, θρησκευτικές και πολιτισμικές πολιτικές. - τα ποικίλα νοήματα που απέδωσε το ελληνικό κράτος στην έννοια της «ελληνικότητας» και σε αυτήν της «πατρίδας». - το ρόλο των απογραφών, της στατιστικής και των χαρτών - τους εκάστοτε θεσμούς που διαμόρφωσε ή κινητοποίησε το ελληνικό κράτος για την χάραξη ή εφαρμογή των επιλογών του: νομοθεσία, κώδικες ιθαγένειας, εγκύκλιοι περί στρατιωτικής θητείας, προξενεία, σχολεία, εμπορικά επιμελητήρια, κίνητρα για αποστολή εμβασμάτων ή επενδύσεις κ.λπ. - τη σχέση των αλυτρωτικών πολιτικών με τις πληθυσμιακές μετακινήσεις. - το ζήτημα της προσέλκυσης στο ελληνικό έδαφος «ομογενών» και της «παλιννόστησης». - τη σύνδεση των μεταβολών στις σχέσεις ελληνικού κράτους - «ομογενών» με τους συνολικότερους μετασχηματισμούς στην ισχύ των εθνικών κρατών, στις διεθνείς σχέσεις, στην οικονομία, την τεχνολογία και την επικοινωνία καθώς και στην πυκνότητα, την ταχύτητα, το περιεχόμενο και το κύρος των πολιτισμικών ροών. Καλούμε τους ενδιαφερόμενους να στείλουν περιλήψεις (έως 300 λέξεις) των προτεινόμενων ανακοινώσεων ως τις 28 Φεβρουαρίου 2011 στις εξής ηλεκτρονικές διευθύνσεις: venturas@otenet.gr balts@otenet.gr balts@synigoros.gr Η Οργανωτική Επιτροπή θα απαντήσει στους ενδιαφερόμενους μέχρι τις 20 Μαρτίου 2011. Σημειώνουμε ότι στόχος του Εργαστηρίου είναι η ανταλλαγή απόψεων και η συζήτηση, απαιτείται επομένως η ενεργός συμμετοχή σε όλη τη διάρκεια των εργασιών. - Εταιρεία Μελέτης Νέου Ελληνισμού - Μνήμων - Κέντρο Έρευνας Μειονοτικών Ομάδων - Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Σπουδών: Κοινωνικές Διακρίσεις, Μετανάστευση, Ιδιότητα του Πολίτη Τμήμα Κοινωνικής και Εκπαιδευτικής Πολιτικής Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου